Skura - Zawsze czerwoni

Skura: Zawsze czerwoni

[2005-11-21 22:04:15]

"Mimo wielu dramatycznych wydarzeń i epizodów (...) pozostaliśmy wierni naszym lewicowym i jednoznacznie czerwonym przekonaniom i zasadom, łączyliśmy pracę zawodową (lekarza, mikrobiologa, historyka, politologa, publicysty i tłumacza) z zaangażowaniem politycznym" - napisali Stefan i Witold Lederowie w wydanej właśnie historii ich rodziny pt. "Czerwona nić". Przybliżyli w niej dzieje jednej z najbardziej znaczących rodzin w polskim i europejskim ruchu rewolucyjnym - Feinsteinów, Hirszfeldów i Lederów. Historii, dodajmy, niemal zupełnie w naszym kraju nieznanej.

Jak wyliczyli autorzy, aż siedemnastu przedstawicieli trzech pokoleń ich rodziny zaangażowało się wruch rewolucyjny. Dwanaścioro z nich zapłaciło za to życiem w czasie stalinowskich czystek. Dwoje przetrwało radzieckie łagry. Wśród ocalonych znalazła się Edda Tanenbaum z domu Hirszfeld, która na przełomie XIX i XX wieku działała w Bundzie i SDKPiL, mieszkała w Zurychu, Stuttgarcie i Berlinie, gdzie współpracowała m.in. z Clarą Zetkin, jedną z czołowych działaczek niemieckiej socjaldemokracji. Eddę aresztowano jednak dopiero w Moskwie w 1937 roku i zesłano do łagru w Kazachstanie. Przeżyła - po wojnie wróciła do Polski i wstąpiła do PPR.

Mniej szczęścia miał jej mąż Jan Tanenbaum - także działacz niemieckiego i polskiego ruchu komunistycznego - który po ucieczce z polskiego więzienia do ZSRR w 1927 roku dziesięć lat później zmarł w radzieckim łagrze. Podobnie, jak ich syn - Kazimierz Tanenbaum, który wyemigrowawszy do Rosji Radzieckiej w 1933 roku umiera w transporcie do obozu pracy. Przed funkcjonariuszami służb bezpieczeństwa radzieckiego państwa komunistów nie chroniły nawet wysokie funkcje w aparacie ZSRR. Artura Hirszfelda skazano w 1937 roku na śmierć, mimo że przez wiele lat pracował w radzieckim wywiadzie wojskowym i dyplomacji.

Do historii przeszła także Sabina Feinstein-Marczak. Nie tylko jako wieloletnia współpracownica Róży Luksemburg i Benedykta Guremana, ale także przyjaciółka i wielka miłość Feliksa Dzierżyńskiego. W latach 1905-1913 łączył ich gorący i dramatyczny romans, po którym zachowały się listy pisane przez "żelaznego Feliksa" do Sabiny. Listy te są osobną wartością książki, gdyż przedstawiają najbardziej intymne i osobiste myśli przyszłego przywódcy bolszewickiej rewolucji, często kolidujące z zachowanym w historii obrazem "żelaznego Feliksa" i "krwawego kata".

W Dzierżyńskim nieszczęśliwie zakochana była także siostra Sabiny i rewolucjonistka - Michalina Feinstein, która w 1909 roku popełniła samobójstwo nie mogąc sobie poradzić m.in. z uczuciem do późniejszego twórcy radzieckiego aparatu bezpieczeństwa.

Do przyjaciół Dzierżyńskiego zaliczał się brat Sabiny i Michaliny - Władysław Feinstein-Leder, jedna z najważniejszych postaci w dziejach rodziny. Jako "zawodowy rewolucjonista" działał w SDKPiL, redagował "Czerwony Sztandar" i odpowiadał za kontakty z Dzierżyńskim, który w jednym z listów przyznał: "Kiedy poznałem Władka na podstawie jego korespondencji partyjnej, poczułem się z nim związany (...). I dzisiaj czuję się z nim uczuciowo związany - kocham go".

Polityczne losy związały Władysława Ledera także z innymi rewolucjonistami, jak Róża Luksemburg, Julian Marchlewski, Józef Unszlicht, czy też Georgi Dymitrow. Za poglądy przyszło mu płacić więzieniem tak w czasach caratu, jak i w wolnej Polsce. W latach 20. Władysław wyemigrował do ZSRR, gdzie został sekretarzem Dzierżyńskiego w Najwyższej Radzie Gospodarki Narodowej. Wyjeżdżał także na placówki do Europy Zachodniej, oficjalnie w charakterze dyplomaty. Tak, jak wielu innych członków rodziny, w 1937 roku trafił w ręce NKWD. Zmarł w drodze do łagru.

Jedynym minusem książki jest jej chaotyczna konstrukcja, która mniej wnikliwego i uważnego czytelnika może przyprawić o ból głowy.

Stefan i Witold Lederowie "Czerwona nić", Wydawnictwo Iskry, Warszawa 2005

Piotr Skura

lewica.pl w telefonie

Czytaj nasze teksty za pośrednictwem aplikacji LewicaPL dla Androida:

Michał Peno: Demokracja sterowana pilotem „środkowego wyborcy”

Paulina Kowalska: Pomoc socjalna? A obrączka jest?

Tomasz Markiewka: O stanie polskiej lewicy - część druga

Tomasz Markiewka: O stanie polskiej lewicy - część pierwsza

Katarzyna Przyborska: Czerwony Bór musi być biały. Tego wymaga polska wrażliwość

Mateusz Stolarz: Prezydent z plantacji bananów. Elity, przemoc i nowa twarz prawicy

Skura: Zawsze czerwoni

lewica.pl w telefonie

17 maja: