Bartosz Ślosarski - Uwolnić Kościuszkę

W narracji Alexa Storozynskiego Tadeusz Kościuszko jest postacią złożoną. Walczy zarówno o niepodległość Polski, jak też o jej konkretną wizję. Bardzo radykalną, dla niektórych nawet jeszcze dziś.

Kościuszko był człowiekiem swoich czasów, orędownikiem oświecenia. Nie był myślicielem, ani pisarzem politycznym, a żołnierzem z mało majętnej rodziny szlacheckiej. Katalizatora zmian upatrywał w wojsku, które chciał egalitaryzować, włączyć do niego wszystkie klasy społeczne. "Żołnierz regularny i zawerbowany gwałtem najwięcej z chłopów, których rodzice (...) nie mają praw i prawa żadnego od rządu zabezpieczającego (...) ich majątek, nie są przywiązani do kraju, nie są interesowani w dobru powszechnym" - pisał tak w czasie trwania Sejmu Wielkiego, na dwa lata przed majową konstytucją.

Tuż przed wybuchem insurekcji w liście do siostry stwierdza: "należy pamiętać, że w naturze wszyscy równi jesteśmy, że cnoty, bogactwa, wiadomość czynią tylko różnicę". Zdanie wypowiedziane pod koniec XVIII w. można usytuować w opozycji do dzisiejszego rasizmu klasowego, który zakłada, że patologia niektórych grup społecznych jest po części uwarunkowana genetycznie i biologicznie, nie zaś systemowo i środowiskowo.

Kościuszko potrafił być za młodu solą w oku amerykańskich patriotów, wciąż utrzymujących się z pracy niewolników (np. pierwszy prezydent USA). Jeszcze będąc w Ameryce, polski szlachcic opowiedział się za włączeniem czarnoskórej ludności niewolniczej do armii tak, aby "wywalczyli sobie wolność". Idea emancypacji poprzez walkę była widoczna w jego działaniach insurekcyjnych. Włączył do powstania mniejszości, tworząc pierwszy od czasów Cesarstwa Rzymskiego żydowski oddział wojskowy na czele z Berkiem Joselewiczem, nie mówiąc już o przypadku Bartosza Głowackiego i kosynierów pod Racławicami, służących jako propaganda "przyszłej Polski", składającej się z wolnych ludzi wszystkich stanów.

Pytanie o to, do czego nam służy Kościuszko i jego biografia, w zasadzie sprowadza się do pytania - po co nam zrozumienie historii. "Książę chłopów" - jak określił go Storozynski - miał poglądy, które rzutowały na większość decyzji, jakie podejmował. Mimo to w panteonie bohaterów narodowych nie różni się niczym od chociażby hetmana Stefana Czarnieckiego. Obaj są bojownikami o wolność i niepodległość narodu. Obaj zostali zmitologizowani w iście romantycznym duchu. Tymczasem hetman znany jest jako pogromca Kozaków, a jego wyprawy kresowe, gdzie trup słał się gęsto, służyły jedynie osobistym porachunkom finansowym, więc w istocie jest on daleki Kościuszce.

Dziś nasz bohater narodowy jest czczony, jego insurekcję przypomina się co roku w kontekście Konstytucji 3 Maja, lecz gablota, za którą Tadeusz Kościuszko stoi, to żiżkowski "denkverbot" - zakaz myślenia. Swoiste "narodowe więzienie" nie pozwalające zredefiniować tej postaci na użytek współczesnych czasów, gdzie niepodległość krajowa została osiągnięta, lecz w kwestii "niepodległości" wykluczonych grup społecznych (ekonomicznie i kulturowo) jest wiele do zrobienia. Zamiast gloryfikować, należy zaadaptować ją na rzecz emancypacji naszych czasów.

Kościuszko z racji swoich poglądów i postaw pasuje bardziej do roli bohatera ludowego, rozumianego w agambenowski sposób, który definiował lud jako wykluczony podmiot polityczny. Różni się więc niejako od narodu, będącego głównym podmiotem władzy politycznej. Bohater narodowy i ludowy posiadają inne własności. Pierwszy ma być obiektem gloryfikacji, podtrzymując powszechne status quo, drugi ma pomóc przekraczać granice, włączając grupy wykluczone.

Patriotyzm gloryfikacyjny jest bierny i powszechnie w Polsce znany, sprowadza się zazwyczaj do udziału w sondażach na "wybitnego Polaka". Kościuszkowskie poglądy na Polskę i jej społeczeństwo to dobry przyczynek na rzecz odmiennej wizji patriotycznej - bardziej krytycznej wobec otaczającej rzeczywistości. Jak Kościuszko walczył szablą o wolność ludzi wszystkich stanów, tak dziś można walczyć poprzez zaangażowanie w bieg spraw publicznych.

Korzenie postawy społecznikowskiej mają swojego wyraziciela w Tadeuszu Kościuszce, który w testamencie zadecydował, że wszystkie swoje pieniądze przeznacza na rzecz wyzwolenia niewolników trzeciego prezydenta USA i przyjaciela Kościuszki, Thomasa Jeffersona. Jednak współautor Deklaracji Niepodległości USA nigdy nie wypełnił testamentu swojego polskiego przyjaciela. Jefferson do dziś jest wzorem dla liberalno-lewicowych środowisk, Kościuszko zaś nadal jest dyskursywnie zniewolony, a symbolicznie jego testament wciąż czeka na wypełnienie.

Alex Storozynski, "Kościuszko. Książę chłopów", Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2011.

Bartosz Ślosarski

Tekst ukazał się w miesięczniku "Le Monde Diplomatique - edycja polska".

Autor recenzji jest licealistą, redaktorem portalu Lewica.pl.

Katarzyna Przyborska: Tyrania zdroworozsądkizmu

Witold Sawicki: Żołnierze wyklęci czy przeklęci?

Xawier Woliński: Wojna handlowa USA to szansa nie tylko zagrożenie

Dawid Kański: WOŚP - substytut sprawiedliwości społecznej

Tomasz S. Markiewka: Słuszny komunikat to za mało

Filip Ilkowski: Kilka słów o Syrii

Bartosz Ślosarski: Uwolnić Kościuszkę

lewica.pl w telefonie

19 lutego: