Ostolski - Obywatelstwo płci

Ostolski: Obywatelstwo płci

[2008-09-10 19:06:20]

Pod niezbyt zachęcającym (ale na szczęście mylącym) tytułem "Tożsamość i obywatelstwo w społeczeństwie wielokulturowym" kryje się w gruncie rzeczy bardzo ciekawa publikacja. Książka pod redakcją Elżbiety H. Oleksy gromadzi teksty stawiające sobie za cel przemyślenie kategorii obywatelstwa w świetle krytycznych (zwłaszcza feministycznych) badań nad polityką społeczną. Zawiera zarówno analizy konkretnych problemów społecznych i polityki społecznej w różnych krajach, jak i artykuły nastawione bardziej teoretycznie, wśród nich niezwykle ważne teksty Judith Butler (o torturach, postsekularyzmie i polityce wobec imigrantów) i Agnieszki Graff (o upłciowionym nacjonalizmie).

Tekst Butler "Polityka płci, tortury i czas świecki" -jeden z jej najnowszych i najbardziej aktualnych artykułów - dotyczy złożonych relacji między torturami, homofobią i islamofobią. Butler analizuje zagrożenia związane z rozgrywaniem praw jednych grup (kobiet, mniejszości seksualnych) przeciw innym (imigrantom z krajów muzułmańskich), dochodząc do zakwestionowania związku między świeckością a postępem. Na bardzo uważną lekturę zasługują jej analizy wypowiedzi Benedykta XVI i polityki Republiki Francuskiej, w których odkrywa wspólne przesłanki homofobii i islamofobii. Lektura obowiązkowa.

Graff podejmuje pierwszą tak systematyczną na polskim gruncie analizę związków między płcią a narodem i nacjonalizmem. Proponuje oryginalne odczytanie kategorii polskiej kultury w perspektywie gender, interpretację dobrze osadzoną w światowej literaturze dotyczącej "upłciowionego nacjonalizmu" (i tym samym mogącą służyć za wprowadzenie do całej tej problematyki).

Tożsamość i obywatelstwo… wprowadza ponadto do polskiej literatury naukowej ważny, a słabo dotąd reprezentowany nurt teorii feministycznej zwany "analizą intersekcjonalną", która polega na badaniu nierówności związanych z płcią zawsze w powiązaniu z innymi systemami dominacji, zwłaszcza rasowej i klasowej. Po polsku dostępny jest dziś przynajmniej jeden artykuł teoretyczny wykładający podstawy tej perspektywy (Patricia Hill Collins w wydanej przez Scholar antologii Współczesne teorie socjologiczne), brakowało jednak dotąd przykładów konkretnych jej zastosowań. Pod tym względem książka ta uzupełnia istotny brak. Analizy konkretnych problemów polityki społecznej w wybranych krajach pozwalają zapoznać się z dylematami, jakie napotyka polityka równości, a także z rozmaitymi powikłaniami towarzyszącymi jej wdrażaniu. Szczególnie ciekawy jest artykuł Lisy Smith o problemie karmienia piersią w miejscach publicznych. Tekst daje poglądową ilustrację tego, jak konstrukcja przestrzeni publicznej (przez prawo, obyczaje, architekturę) wiąże się z wytyczeniem granic obywatelstwa. Pomaga zrozumieć, jak "drugorzędne" na pozór kwestie mogą zaważyć na pozycji kobiet w życiu społecznym.

Szkoda, że w książce nie znalazły się teksty dotyczące Polski, które podejmowałyby analizę naszej polityki społecznej w perspektywie intersekcjonalnej. Jest to ważne, gdyż jedno z teoretycznych założeń książki głosi, że "tożsamości grupowe wypierają interesy klas, a dominacja kulturowa zastępuje wykorzystywanie klasowe" (s. 19). Założenie to nie zostaje poddane refleksji, nie ma też w książce namysłu nad granicami prawomocności takiej diagnozy. Przede wszystkim zaś brakuje refleksji nad tym, czy w kontekście polskiej neoliberalnej modernizacji ma ono dokładnie tę samą wagę, co w zachodnioeuropejskich państwach dobrobytu. Jest to dotkliwy brak w książce, która w dużym stopniu mówi właśnie o różnych modelach polityki społecznej.

Tożsamość i obywatelstwo... nie zrobi rewolucji w polskich gender studies, ale wprowadza nowy wątek, dzięki któremu cały ten obszar będzie wyglądać trochę inaczej. W Polsce teoria feministyczna rozwija się najżywiej w obszarze badań literackich. Jeśli chodzi o analizy polityczne i ekonomiczne, dominuje neoliberalny paradygmat "równych szans". Książka pod redakcją Oleksy daje nadzieję na poszerzenie tego obszaru.

Elżbieta H. Oleksy (red.), "Tożsamość i obywatelstwo w społeczeństwie wielokulturowym", Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008.

Adam Ostolski

Recenzja ukazała się na stronie "Krytyki Politycznej" (www.krytykapolityczna.pl).

lewica.pl w telefonie

Czytaj nasze teksty za pośrednictwem aplikacji LewicaPL dla Androida:

Michał Peno: Demokracja sterowana pilotem „środkowego wyborcy”

Paulina Kowalska: Pomoc socjalna? A obrączka jest?

Tomasz Markiewka: O stanie polskiej lewicy - część druga

Tomasz Markiewka: O stanie polskiej lewicy - część pierwsza

Katarzyna Przyborska: Czerwony Bór musi być biały. Tego wymaga polska wrażliwość

Mateusz Stolarz: Prezydent z plantacji bananów. Elity, przemoc i nowa twarz prawicy

Ostolski: Obywatelstwo płci

lewica.pl w telefonie

16 maja: