System pomocy społecznej w Polsce i na świecie nie jest neutralny. Od lat działa w sposób, który wspiera tylko tych, którzy wpisują się w tradycyjny...
Ekwador, kraj o niezwykłym bogactwie przyrodniczym, ale równie dramatycznej historii politycznej – od krwawych zamachów stanu w XX wieku, przez...
Xawier Woliński: Prawicowa rewolucja kulturalna
Michał Peno: Gorzki posmak kultury - wszyscy jesteśmy włóczęgami
Adam Jaśkow: Skąd znowu ten Brecht
Piotr Sadzik: Odebranie prawicy monopolu na śmiech to kwestia życia i śmierci
Filip Ilkowski: Cały świat, sikorki i rewolucja pracownicza
Jarosław Klebaniuk: Jak pies
Przemysław Prekiel: Wielki budowniczy Radomia
Piotr Ikonowicz: Stawiają słuszną diagnozę, ale nie wyciągają z niej wniosków
Już od pierwszych minut filmu widzimy, że Sikorze i Villquistowi udało się uniknąć pułapki związanej nie tylko ze "śląskim" nurtem naszej kinematografii. Chodzi o szerszy problem ukazywania w filmie ludzi z nizin społecznych oraz społecznego wykluczenia. Pisał o tym niedawno w książce "Kino polskie 1989-2009. Historia krytyczna" Jarosław Pietrzak, wykazując że przedstawianiu proletariuszy w polskim kinie towarzyszy rasizm klasowy. Biedni w filmach takich, jak "Cześć, Tereska" sami są winni swojej sytuacji, nie umieją wykorzystywać nadarzających się okazji odmiany swego losu, wreszcie – często są również zdegenerowani moralnie. Drugim biegunem jest sentymentalna idealizacja biedy i ukazywanie dotkniętych nią ludzi jako szczęśliwych "dobrych dzikusów"- jak w filmie "Rezerwat" Łukasza Palkowskiego.
Autorzy "Ewy" nie poszli żadną z tych dróg. Środowisko "zredukowanych" górników dorabiających zbieraniem złomu traktuje się tu z życzliwością, jednak bez baśniowej otoczki. Erwin, mąż tytułowej bohaterki, nie jest agresywnym i zadufanym "roszczeniowcem", jak choćby górnicy ze śląskiej noweli Ody do radości, czy innym "społecznym pasożytem". Uporczywie szuka pracy, próbuje dostosować się do powtarzanych przez media i pracowników urzędu pracy zaklęć o konieczności opanowania obsługi komputera i znajomości języków obcych - zaklęcia te jednak nie działają.
Również świat codzienności i rozrywek zdegradowanych przez transformację rodzin - urodzinowe imprezy, bary piwne, prowincjonalna elegancja towarzysząca wspólnym wyjściom na karaoke – nie są dla realizatorów filmu okazją do ośmieszenia bohaterów ani budowania w widzu poczucia wyższości. W polskiej kulturze, przenikniętej pogardą dla tego, co plebejskie - to już bardzo dużo.
Śląsk – jak zazwyczaj to bywa - pokazywany jest w "Ewie" przede wszystkim z perspektywy familoków. Jednak - w odróżnieniu od swoich poprzedników - Sikora i Villquist ukazują ten region wielkich nierówności społecznych również od strony podmiejskich burżuazyjnych osiedli, z willami nie ustępującymi tym należącym do bohaterów warszawskich komedii romantycznych, a także - co ważne - katowickich wieżowców. Tam, w kawiarni na czterdziestym ósmym piętrze, spotykają się pracownicy coraz liczniejszych korporacji. Tam także tytułowa bohaterka poznaje swoją pracodawczynię. Nie wie jeszcze, że jest ona po prostu sutenerką. Elegancka i uprzejma pani przypomina bardziej świetnie zarabiającą menadżerkę czy prawniczkę, nie zaś typową filmową "burdelmamę". Bo i sam burdel zorganizowany jest jak korporacja - główna bohaterka zaczyna karierę od najniższego szczebla, sprzątaczki. Później otrzymuje awans na barmankę, w międzyczasie zaś - szefowa motywuje ją dodatkiem "na kosmetyczkę" czy służbową komórką, którą pracownica cieszy się jak dziecko. Społeczny awans i samodzielność finansowa fascynują główną bohaterkę. Gdy przychodzi do decyzji, czy przejść do świadczenia usług seksualnych, czy wracać do nędzy familoka – nie umie się wycofać. Poniżona przez biedę, nie potrafi się oprzeć. Podobnie czyni jej mąż – gdy przedstawiciel firmy kredytowej "Wolność" kładzie przed nim na stole pięć tysięcy złotych w gotówce, nie może zdobyć się na przeczytanie umowy. Podpisuje ją od razu - i wpędza rodzinę w wieloletnie spłacanie lichwiarskich procentów.
Przykłady zmysłu społecznej obserwacji reżyserskiego tandemu można mnożyć. Twórcy wpisują fabułę filmu w kontekst katastrofy w kopalni "Halemba". Pojawia się ważny, choć poboczny, wątek krytyczny: patologie związane z nowymi formami wydobywania węgla, wynajmowaniem przez kopalnie - dla cięcia kosztów - zewnętrznych firm "górniczych", zatrudniających niewykwalifikowanych pracowników i niedbających o standardy bezpieczeństwa. To kolejny ważny aspekt śląskiej rzeczywistości, świata w polskim filmie dotąd nieprzedstawionego. Sikora z Villquistem nie składają się razem na polskiego Kena Loacha. Jednak "film śląski" nigdy nie był jeszcze tak blisko kina społecznego.
"Ewa", scenariusz i reżyseria: Adam Sikora i i Ingmar Villquist.
Witold Mrozek
Recenzja ukazała się na stronie internetowej "Krytyki Politycznej" (www.krytykapolityczna.pl).
